گاوآهن های بشقابی برای انجام خاک ورزی اولیه مورد استفاده قرار می گیرند و کار آن ها تا حدودی شبیه به کار گاوآهن های برگردان دار می باشد. این گاوآهن ها از یک سری بشقاب های مقعر گردنده که به صورت انفرادی و جدا از هم بر روی یک شاسی قرار گرفته اند، تشکیل می گردند. عمق كار بشقاب ها به وسیله یک یا چند چرخ و یا توسط سیستم های هیدرولیک تراکتور کنترل می شود. گاوآهن بشقابی برای استفاده در شرایط زیر بسیار مناسب است:
1- خاک های سخت و خشک که گاوآهن برگردان دار با اشکال در آن ها نفوذ می کند.
2- خاک های چسبنده (خاک های واکسی ماک و گامبو) که به علت چسبیدن به صفحه برگردان، گاوآهن برگردان دار نمی تواند به آسانی از آن ها عبور نماید.
3- لایه های نازک سخت شده در خاک و خاک های بسیار زبر سنگ ریزه ای که هزینه فرسایش گاوآهن برگردان دار در آن ها بالاست.
4- خاک هایی که دارای ریشه های زیادی هستند.
5- خاک های سست، مانند خاک تورب که گاوآهن برگردان دار قادر به برگرداندن آن ها نمی باشد.
6- خاک هایی که نیاز به شخم عمیق از 30/5 تا 40 سانتی متر دارند.
قابلیت کار گاوآهن بشقابی در شرایط سخت در قیاس با گاوآهن های برگردان دار به قیمت افزایش ۱۰ درصد مقاومت کششی در ازاء هر سانتی متر مربع خاک (مقطع خاک برگردانده شده) تمام می شود. به واسطه این مقاومت کششی بالا، وقت صرف شده برای اطمینان از کار بسیار خوب تراکتور، می تواند از طریق صرفه جویی در وقت و هزینه سوخت، جبران شده و باعث بهتر انجام شدن عملیات شخم گردد.
در شرایطی که خاک و رطوبت، کاملا مناسب کار گاوآهن برگردان دار باشد، گاوآهن برگردان دار بهتر از گاوآهن بشقابی عملیات شخم را انجام می دهد و دارای مقاومت کششی ویژه کمتری است. قیمت اولیه گاوآهن های بشقابی بیش از گاوآهن های برگردان دار بوده و بقایای گیاهی را به خوبی نمی پوشانند.
انواع گاوآهن های بشقابی
گاوآهن های بشقابی معمولا دارای یک تا هفت بشقاب مقعر می باشند که عرض برش هر بشقاب ممکن است بین حدود 18/5 تا 30/5 سانتی متر باشد. بشقاب ها معمولا در اندازه های مختلف به قطر 61 تا 96/5 سانتی متر در دسترس هستند. تقعر بشقاب ها معمولا بین 9 تا 16/5 سانتی متر و ضخامت آن ها بین 5 تا 6/5 میلی متر است. حداکثر عمق كار بشقاب ها حدود 1/3 قطر آن ها است.
بشقاب ها از وضعیت عمودی با زاویه ای بین ۱۵ تا ۲۵ درجه به طرف عقب متمایل می شوند (تمایل عمودی) و معمولا در هنگام کار سطح صفحه بشقاب با خط افقی جهت حرکت تراکتور زاویه ای ۴۲ تا ۴۷ درجه می سازد (تمایل افقی). این گاوآهن ها دارای انواع سوار، نیمه سوار و کششی یک طرفه و دو طرفه می باشند. تعداد بشقاب ها در انواع مختلف متفاوت بوده و معمولا ۱ تا ۷ عدد می باشد. لبه بشقاب ها ممکن است از نوع صاف یا دندانه دار باشد.
قطعات اصلی گاوآهن های بشقابی
قطعات اصلی یک گاوآهن بشقابی عبارتند از:
1- بشقاب مقعر، که عمل برش خاک، مخلوط کردن و تا حدودی برگردان کردن خاک را انجام می دهد.
2- ياتاقان بشقاب، در محل اتصال ساقه به بشقاب، یعنی روی محور بشقاب یاتاقانی وجود دارد که محور بشقاب در آن می چرخد.
3- چرخ شیار عقب (چرخ عقب)، که به طور مایل در عقب گاوآهن قرار دارد.
4- ساقه بشقاب، که توسط آن بشقاب مقعر به شاسی گاو آهن متصل می شود.
5- شاسی.
6- محور عرضی جلو گاوآهن، که بازوهای کششی اتصال سه تراکتور به آن متصل می شوند.
7- دکل، که بازوی اتصال وسط تراکتور، به آن متصل می شود.
8- پایه (تکیه گاه)، برای تکیه گاوآهن به آن درهنگامی که از تراکتور جدا می شود.
9- چرخ تثبیت عمق، برای جلوگیری از فرو رفتن بیش از حد گاوآهن در خاک درهنگام شخم.
10- پیچ تنظیم عرض برش بشقاب، که تمایل جانبی بشقاب به وسیله آن تغییر یافته و تنظیم می گردد و در نتیجه عرض برش یا عرض شخم هر بشقاب گاو آهن تغییر می کند.
11- پیچ تنظیم عمق شخم، برای تنظیم تمایل عمودی بشقاب.
12- سیلندرهای هیدرولیکی کنترل از راه دور.
گاوآهن های بشقابی دو طرفه
گاوآهن های بشقابی دو طرفه بر خلاف گاو آهن های برگردان دار دو طرفه متداول، دارای دو ردیف خیش (بشقاب) مستقل نیستند و فقط یک ردیف خیش دارند. برای این که جهت ریزش خاک از سمت راست به سمت چپ و بالعکس تغییر یابد، شاسی فرعی که حامل بشقاب ها است، حول نقطه اتصال لولایی مرکز شاسی اصلی به اندازه ۳۰ تا ۴۰ درجه چرخیده و جلو شاسی فرعی به سمت چپ یا راست حرکت می کند. عمل حرکت دادن شاسی فرعی، در انواع سوار کوچک با دست و به کمک اهرمی که در دسترس راننده است و در انواع بزرگتر به کمک یک سیلندر هیدرولیکی کنترل از راه دور انجام می شود. همزمان با حرکت شاسی فرعی، چرخ شیار عقب نیز توسط اهرم مخصوص به خود، گردش کرده و در وضعیت جدید و مناسب قرار می گیرد.